
Breadcrumbs
Türkiye Elektrik Görünümü 2023
2022’de Türkiye’de kömürden elektrik üretimi önceki zirvesine geri dönse de, bu durum yerli kaynaklara dönüş anlamına gelmiyor. Elektrik üretimi için kömür ithalatı 5,3 milyar dolara ulaşırken, Rusya en büyük kömür tedarikçisi oldu.
Mevcut diller English
Önemli Noktalar
%7
İthal kömürün 2010 yılında elektrik üretimindeki payı
%20
İthal kömürün 2022 yılında elektrik üretimindeki payı
$5,3 milyar
2022 yılında elektrik üretimi için gerçekleştirilen kömür ithalatının maliyeti
Hakkında
Ember’in Türkiye Elektrik Görünümü raporu, Türkiye’de 2022 yılına ait elektrik üretimi ve talebine ilişkin verileri ortaya koymaktadır. Ülkenin elektrik sisteminde yıl içerisinde yaşanan önemli noktaları inceleyerek, kömürden temiz enerjiye geçiş açısından diğer Avrupa ülkeleriyle karşılaştırmalı olarak analiz etmektedir.
Yönetici özeti
Kömür ithalat faturası iki katına çıkarken Rusya ana tedarikçi oldu
Bölge Lideri Türkiye, Ukrayna ve Batı Balkanlar, Ember
Yaygın kanının aksine Türkiye’de kömürden elektrik üretiminin büyük kısmı yerli değil ithal kömür ile gerçekleştiriliyor. İthal kömüre olan bu bağımlılık 2022 yılında rekor kömür ithalatına neden oldu. Türkiye’nin bunu durdurmak için özellikle güneş gibi potansiyelini yeteri kadar kullanmadığı temiz enerji kaynaklarına yönelmesi gerekiyor.

Kömür
Kömür ithalat faturası iki katına çıkarken Rusya en büyük kömür tedarikçisi oldu
2022’de Türkiye’nin elektrik üretimi için kömür ithalatı tutarı tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 5,3 milyar dolara ulaştı. Rusya, uzun süredir Türkiye’nin en büyük kömür tedarikçisi olan Kolombiya’dan liderliği devraldı.
Rekor seviyedeki kömür ithalatının yanı sıra, 2022 yılı Türkiye’nin kömür tedarikçilerinde de önemli değişikliklere sahne oldu. Kolombiya, uzun yıllar boyunca Türkiye’nin elektrik üretimi için en büyük kömür tedarikçisiydi. Ancak 2022 yılı itibariyle Rusya, Kolombiya’nın yerini alarak ülkenin elektrik üretimi için ithal ettiği taş kömürünün neredeyse yarısını tedarik eder hale geldi. 2022 yılında Rusya’dan yapılan termal kömür ithalatı iki katına çıkarak 11,3 milyon tona ulaştı (2021’de 5,2 milyon ton). Toplam kömür ithalatı içinde Rus kömürünün payı da 9,7 milyon tondan 17,5 milyon tona yükselerek 2022’de %44’e ulaştı (2021’de %26).
Türkiye’nin hemen hemen hiç yerli doğalgaz üretimi olmadığı için doğalgazda tamamen ithalata bağımlı. Türkiye yıllardır bu açıdan Rusya’ya oldukça bağımlıydı. Öyle ki 2021 ve 2022 yıllarında doğalgaz tüketiminin sırasıyla %45 ve %40’ını Rusya’dan ithal etti.
Savaşın başlamasından bu yana, Türkiye’nin ham petrol ve petrol ürünleri için Rusya’ya olan bağımlılığı da artış kaydetti. Türkiye 2021 yılında toplam petrol ve petrol ürünlerinin dörtte birinden daha azını Rusya’dan ithal etmişken 2022 Mart-Aralık döneminde Rusya’nın petrol ve petrol ürünleri ithalatındaki payı %44’e ulaştı.
Bunlara ek olarak ülkedeki inşa halindeki ilk ve tek nükleer enerji santrali projesi olan Akkuyu da Rus devletine ait.
Hidro ve Doğalgaz
Hidroelektrik ile doğalgaz arasındaki ters ilişki devam ediyor
İran kaynaklı doğalgaz tedarikinde yaşanan sorunlar, barajlı hidroelektrik santrallerin adeta batarya görevi görmesi sayesinde kısmen telafi edildi.
Gaz krizi, Türkiye’deki hidroelektrik barajlarının herhangi bir elektrik üretim kaynağının yokluğu sırasında ne kadar hayati olduğunu gösterdi. Barajlı hidroelektrik santralleri, elektrik üretimini hızlı bir şekilde arttırma esneklikleri sayesinde gün içinde meydana gelebilecek bir elektrik üretimi aksaklığına hızlı bir şekilde tepki verebilir. Büyük barajlar aynı zamanda yıl içerisinde başka dönemlerde kullanılmak üzere su tutarak yedek kaynak görevi de görebilirler.
Bu durum aynı zamanda Türkiye’de elektrik dönüşümünde yol aldıkça hidroelektriğin artan önemine de işaret etmektedir. Büyük ve esnek bir üretim kaynağı olarak hidroelektrik tesisleri, değişken üretime sahip kaynakları tamamlayıcı bir rol üstlenebilir.
Bu tamamlayıcı rol, Türkiye’nin yüksek güneş enerjisi potansiyelinden faydalanması halinde daha da önemli hale gelecektir. Eğer güneş kurulu gücü büyük ölçeklere ulaşırsa, güneş enerjisi yazın halihazırda yüksek hidroelektrik üretiminin yerini alabilir ve kış için barajlarda daha fazla su tutulmasını sağlayabilir. Bu sayede yaz aylarındaki hidroelektrik üretiminin bir kısmı kış aylarına aktarılarak, Türkiye’nin doğalgaz talebini karşılamakta zorlandığı soğuk kış aylarında doğalgazdan elektrik üretim ihtiyacı azaltılabilir. Güneş enerjisi de kurak yıllarda hidroelektriği telafi edebileceğinden, bu iki temiz enerji kaynağı ortaklaşa bir şekilde enerji arzının güvence altına alınmasında hayati bir rol oynayacaklardır.
Rüzgar ve Güneş
Rüzgarda istikrarlı artış sürüyor, güneş potansiyelin gerisinde
Rüzgar ve güneş enerjisinin payı 2017’den bu yana iki kattan fazla artmış olsa da, güneş enerjisi potansiyelinin gerisinde kalmaya devam ediyor.
Türkiye, diğer Avrupa ülkelerinin çoğundan daha yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahip olmasına rağmen, bu durumun avantajını henüz elektrik üretimine yansıtabilmiş değildir. 2022 itibariyle Polonya çok daha düşük güneş potansiyeline rağmen, elektrik üretiminde Türkiye’den yalnızca 0,2 yüzdelik puan daha az güneş enerjisi payına sahiptir (%4,5’e karşı %4,7). Bir diğer düşük güneş potansiyeline sahip ülke Ukrayna ise 2021 yılında Türkiye’den sadece 0,4 yüzdelik puan daha az güneş enerjisi payına sahiptir (%3,8’e karşı %4,2).*
*Ukrayna iletim sistemi operatörü UKRENERGO’nun savaştan bu yana elektrik verilerini sağlamayı durdurması nedeniyle Ukrayna için yalnızca 2021 verileri mevcuttur.
Sonuç
2023 yılı güneş enerjisi için yeni bir başlangıç olabilir mi?
Türkiye’nin 2022 yılı sonunda yayınladığı yeni enerji planı 2035’e kadar güneş enerjisi kapasitesinde beş kat artış öngörüyor. Ancak güneş enerjisinin önündeki engeller halen devam ediyor.
Eksikliklerine rağmen Türkiye’nin yeni enerji planı ülkenin rüzgar ve güneş enerjisi hedeflerini iyileştirmiştir. Türkiye’nin 2015’te Ulusal Katkı Beyanı’nın bir parçası olarak sunduğu planda hedefi, 2030 yılına kadar 16 GW rüzgar ve 10 GW güneş enerjisi kapasitesine ulaşmaktı. Şimdi bu hedefler rüzgar için %13, güneş için ise %230 daha yüksek.
Bir Türk atasözünün dediği gibi, “Başlamak bitirmenin yarısıdır”. Türkiye, özellikle güneş enerjisi hedeflerinde umut verici bir artışla çok güzel bir ilk adım attı. Ancak hiçbir plan kendi kendisine gerçekleşemez. Enerji planında güneş enerjisine odaklanılmasının ardından artık şimdi bunun nasıl mümkün hale getirileceğine odaklanılması gerekmektedir.
Ek Materyal
Metodoloji
Veriler
Türkiye’nin 2022 lisanslı üretim verileri için “/production/real-time-generation”, lisanssız üretim için “/production/renewable-unlicenced-generation-amount” EPİAŞ Şeffaflık API web servisleri kullanılmıştır. 2000-2021 yılları arasındaki geçmiş üretim verileri ise TEİAŞ’ın üretim istatistiklerinden alınmıştır.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri için elektrik üretim verileri, ENTSO-E, Eurostat ve ulusal iletim sistemi operatörlerinin veri setlerini bir araya getiren Ember’in European Electricity Review 2023 raporundan alınmıştır. Daha fazla ayrıntı için lütfen Ember’in European Electricity Review 2023 raporuna göz atınız. Türkiye hariç AB üyesi olmayan ülkelere ait veriler Ember’in küresel yıllık veri setinden alınmıştır. Bu veri seti hakkında daha fazla bilgi için lütfen Ember’in web sayfasını ziyaret ediniz.
Türkiye’nin kömür ithalat faturası için veri kaynağı resmi istatistik kurumu TÜİK iken, menşe ülkelere göre kömür ithalatı verileri Kpler’den alınmıştır.
Teşekkür
Dave Jones, Charles Moore ve Alison Candlin’den aldığımız değerli geri bildirimler için teşekkür ederiz. Analizi gerçekleştirmek için gerekli verileri sağlayan Nicolas Fulghum’a ve veri görselleştirme konusundaki değerli katkıları için Chelsea Bruce-Lockhart ile Reynaldo Dizon’a teşekkür ederiz.
Görsel telif bilgisiPashkov Andrey / Alamy Stock Photo