Hibrit santraller ile güneş kapasitesi rüzgarı geride bıraktı

Hibrit enerji santralleri, elektrik şebekesine aynı noktadan bağlı ana ve yardımcı kaynak olmak üzere birden fazla kaynaktan üretim yapan tesislerdir. Türkiye’de 2020 yılında yapılan mevzuat değişikliği ile birlikte hibrit santral kurulabilmekte ve mevcut santraller hibrite dönüştürülebilmektedir. 2023 yılı sonu itibarıyla, Türkiye’de üretim yapan ve planlama aşamasında olan 240 hibrit santralin tümünün yardımcı kaynağı güneştir.

Hibrit santralin parçası olarak güneş, santralde daha fazla üretim yapılmasına olanak sağlamakta ve ana kaynak ile aynı bağlantı noktasını kullandığından altyapı maliyetlerini azaltmaktadır. Diğer yenilenebilir kaynaklar ile güneş enerjisi potansiyelinin beraber değerlendirilmesine olanak sağlayan hibrit güneş santralleri, Türkiye’nin temiz enerji hedeflerine ulaşmasına yardımcı olabilir.

Hibrit santral kurulu güç verileri ve bulundukları illerin güneş potansiyeli kullanılarak üretim tahmini yapıldığında, yıllık 798 GWh üretim miktarı hesaplanmıştır. Bu miktar Türkiye’nin 2023 yılı toplam güneş enerjisi üretiminin %4,2’lik bir kısmına denk gelmektedir.

Ekim ayında yapılan yeni düzenlemeye göre, yardımcı kaynak elektrik üretiminin yıllık olarak her Ocak ayının 10’una kadar bildirilmesi gerekmektedir. Hibrit santrallerde yardımcı kaynağın saatlik elektrik üretimi 1 Kasım 2023 tarihinden itibaren yayınlanmaya başlamıştır. Kasım 2023 öncesi elektrik üretim verilerinde ise hibrit GES üretimi ana kaynak üretimine dahil edilmektedir. 

Yıllık olarak TWh seviyesine yaklaşmış hibrit GES üretiminin geçmiş ayların istatistiklerinde başka kaynakların üretimi olarak görünmesi, her geçen gün artan hibrit kapasitesi nedeniyle elektrik üretim verilerinin güvenilirliğine zarar vermektedir.

Mevcut hibrit GES kurulu gücünün yaklaşık dört katına denk gelen kapasite için izin süreçleri tamamlanmıştır. 2023 sonu itibarıyla üretim lisansı yürürlükte olan ancak kurulumu henüz gerçekleşmemiş 1,9 GW hibrit GES kapasitesi mevcuttur. Başka bir deyişle, toplam GES kurulu gücünün %16’sına denk bir proje stoku bulunmaktadır. Bu kapasitenin %62’si rüzgar santrallerine, %13’ü ise hidroelektrik santrallerine tahsis edilmiştir.

Kurulu güç ile benzer şekilde, GES kurulumu henüz gerçekleşmemiş hibrit santrallerin %60’ı, rüzgardan üretimde ve güneş potansiyelinde öne çıkan on ilde bulunmaktadır. Proje stoku açısından ilk beş il arasında olan Çanakkale (178 MW), Manisa (138 MW) ve Balıkesir (122 MW), aynı zamanda rüzgar enerjisi üretiminde lider illerdir. 212 MW ile en büyük proje stokuna sahip Konya ve 82 MW ile sekizinci sıradaki Kahramanmaraş ise güneş potansiyeli yüksek şehirler arasındadır.

Türkiye’nin 80 GW’lık yüzer GES potansiyeli olsa da, henüz hibrit santralin bir parçası olarak herhangi bir yüzer GES devreye alınmamıştır. Mevcut tek hibrit hidroelektrik santral olan Aşağı Kaleköy HES’te güneş panelleri arazi üzerine kurulmuştur.

Hidroelektrik santrallerde GES kurulumunun birçok avantajı bulunmaktadır. Tesiste halihazırda şebeke altyapısının bulunması ve barajlı santrallerde uygun arazi gereksinimi olmaksızın rezervuar üzerine yüzer GES kurulabilmesi bunlardan bazılarıdır. Buna ek olarak yüzer GES ve hidroelektrik, elektrik üretimi açısında da birbirlerini desteklemektedir. Su yüzeyine kurulan paneller buharlaşmayı azalttığından, depolanan su hidroelektrik üretimi için daha verimli kullanılabilmektedir. Suyun soğutucu etkisi ise panellerin üretim verimliliğini artırmaktadır.

Ocak ayında sunulan ve baraj gölleri üzerinde GES uygulamalarına izin veren kanun teklifi ile yüzer GES potansiyelinin değerlendirilmesi yönünde ilk adım atılmıştır. Teklif kapsamında, santral rezervuarlarının Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanı (YEKA) olarak belirlenerek yüzer GES ihaleleri düzenlenmesinin ve hibrit santraller için tahsis edilen yardımcı kaynak güneş kapasitesinin su yüzeyine de kurulabilmesinin önü açılmıştır.

Devlete ait, geniş baraj göllerine sahip hidroelektrik santrallerde YEKA ihaleleri aracılığıyla yüzer GES kurulumu gerçekleştirilebilir. Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) tarafından işletilen ve Türkiye’nin en büyük on hidroelektrik santrali arasında olan Atatürk, Karakaya, Keban, Ilısu ve Birecik HES’te su yüzeyinin %10’luk bir kısmına panel kurulduğu varsayılırsa 17 GW yüzer GES potansiyeli ortaya çıkmaktadır. Bu potansiyelin 7,7 GW’lık kısmı yalnızca Atatürk Barajı’ndan kaynaklanmaktadır.

Bu beş santral, aynı zamanda güneş enerjisi üretimi için avantajlı bir bölgede konumlanmıştır. Toplam 2146 kilometrekarelik baraj gölü alanına sahip santrallerin bulundukları iller (Şanlıurfa, Diyarbakır, Elazığ ve Mardin) en yüksek güneş potansiyeline sahip iller arasında yer almaktadır.