Breadcrumbs
Türkiye Elektrik Görünümü 2024
Türkiye, kömürden elektrik üretiminde Polonya’yı geride bırakarak Avrupa’da ikinci sıraya yerleşti. Aynı zamanda kömürden elektrik üretiminde dışa bağımlılık artmaya devam etti.
Mevcut diller English
Önemli Noktalar
%36
Kömürden elektrik üretiminin toplam üretim içerisindeki payı
%12
Avrupa Birliği’nin kömürden elektrik üretiminin toplam üretim içerisindeki payı
%73
İthal kömürde Türkiye’nin Rusya’ya bağımlılık oranı
Hakkında
Ember Türkiye Elektrik Görünümü Raporu Türkiye’de 2023 yılına ait elektrik üretimi ve talebine ilişkin verileri ortaya koymaktadır. Ülkenin elektrik sisteminde yıl içerisinde yaşanan önemli noktaları inceleyerek, kömürden temiz enerjiye geçiş açısından diğer Avrupa ülkeleriyle karşılaştırmalı olarak analiz etmektedir. Verilerimiz ücretsizdir ve kolayca indirilebilir.
Yönetici özeti
Kömürden elektrik üretimi rekor düzeye ulaştı
Türkiye’nin kömür kaynaklı elektrik üretimi 2023 yılında 118 TWh ile tarihi yüksek seviyeye ulaştı. Bu üretim ile Türkiye, Polonya’yı geride bırakarak Avrupa’da kömürden en çok elektrik üretimi yapan ikinci ülke oldu. Kömür üretimindeki bu artış, ithal kömür kullanan elektrik santrallerinden kaynaklandı.
Ağustos 2022’de uygulamaya giren AB’nin Rus kömürüne karşı ithalat yasağından sonra, kömür fiyatları doğalgazdan daha fazla düşerek doğalgazın elektrik üretiminde kömüre karşı maliyet avantajını kaybetmesine neden oldu. Bunun sonucunda, doğalgazdan elektrik üretimi Türkiye’de geçtiğimiz iki yıl üst üste düşerek son dört yılın en düşük üretimine geriledi. Diğer yandan kömürden elektrik üretiminin toplam üretimdeki payının %36’ya yükselmesi Türkiye’nin elektrik üretimi kaynaklı karbon salımlarını artırdı.
Türkiye, yenilenebilir enerji kurulumlarını hızlandırarak ithal yakıtlara olan bağımlılığını azaltabilir. Yüksek güneş ve rüzgar enerjisi potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda Türkiye, ithal kömürde yaşanan yükseliş eğilimini tersine çevirebilir ve temiz enerji dönüşüm hedeflerine ulaşabilir.
Enerji Analisti, Ember
Türkiye kömürden rekor elektrik üretimi gerçekleştirerek Avrupa’da en fazla kömür kaynaklı elektrik üretimi yapan ikinci ülke oldu. Mevcut gelişim dikkate alındığında Türkiye, 2025 yılında Almanya’yı geride bırakarak ilk sırayı alabilir. Elektrik üretiminde artan fosil yakıt bağımlılığı Türkiye’nin temiz enerji dönüşümü yolunda yavaşlamasına sebep oluyor. Türkiye’nin özellikle çatılarda bulunan güneş potansiyelini hayata geçirerek temiz enerji dönüşümüne ivme kazandırması gerekiyor.
Kömür
Türkiye ve AB kömürden elektrik üretiminde farklı doğrultuda ilerliyor
Türkiye ithal kömürden rekor elektrik üretimine ulaşırken Rusya ana tedarikçi konumunu sağlamlaştırdı.
Rüzgar ve Güneş
Güneş payı artarken rüzgarda 13 yılın en düşük kurulumu gerçekleşti
Güneşin artan katkısı, elektrik üretiminde rüzgar ve güneş enerjisinin payını %16’ya çıkardı.
Hidroelektrik ve Doğalgaz
Doğalgazdan elektrik üretimi son dört yılın en düşük değerinde
Kömür fiyatlarının geri çekilmesi ve elektrik talebinin azalması ile doğalgazdan elektrik üretimi düştü.
AB, Rus kömürüne ambargo uygularken doğalgaz ithalatını kademeli olarak düşürdü. Bu durum sonucunda, kömür fiyatları doğalgaza göre daha fazla düşerek 2023’te Türkiye’nin geçen yıla göre ithal kömürden elektrik üretim maliyetini yaklaşık %50 oranında düşürdü. Fiyatı aynı oranda düşmeyen doğalgaz, 2022 yılının Eylül ayı itibariyle ithal kömüre kıyasla maliyet avantajını kaybetti.
2023 yılında düşen talebin yanı sıra, doğalgazdan elektrik üretmenin ithal kömürden daha maliyetli olması nedeniyle doğalgaz santrallerinden elektrik üretimi düşüş gösterdi. Diğer yandan 2023 yılının son üç ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre barajlı santrallere %78 daha fazla suyun ulaşmasıyla hidroelektrik üretimi arttı. Artan hidroelektrik üretiminin etkisiyle düşen toptan elektrik piyasası fiyatları, doğalgazdan kârlı bir şekilde elektrik üretimi yapılmasını kısıtladı. Öyle ki, doğalgazdan elektrik üretiminin marjinal maliyeti 2023 yılının son iki ayında toptan elektrik piyasası fiyatlarının altına düştü. Böylelikle doğalgazdan elektrik üretiminin toplam elektrik üretimindeki payı %16 ile Aralık ayında son beş yılın en düşük Aralık ayı değerine ulaştı.
Sonuç
Hedeflere ulaşmak için yenilenebilir enerji kurulumlarının hızlanması gerekiyor
Türkiye son beş yılda rüzgar ve güneşe 11 GW ilave kapasite eklerken Avrupa’daki örnekler tek bir yılda bu kurulumun mümkün olduğunu gösteriyor.
Bunların yanı sıra, enerji dönüşümü taahhütleri ile çelişen şekilde, UEP’te 2035 yılına kadar 2,5 GW’lık kömür ve 10 GW’lık yeni doğalgaz santralinin kurulacağının belirtilmesi temiz enerjiye geçişteki kararlılık algısını olumsuz etkilemektedir. Türkiye’nin temiz enerji dönüşüm hedeflerine bağlı kalarak, şeffaf ve net bir şekilde yol haritasını hazırlaması ve ivedi olarak uygulamaya koyması ekonomi üzerindeki yükleri azaltacağı gibi çevre ve iklim hedeflerine de Türkiye’yi yaklaştıracaktır.
Ek Materyal
Metodoloji
Veriler
Türkiye’nin 2023 lisanslı elektrik üretim verileri için “/production/real-time-generation”, lisanssız üretim için “/production/renewable-unlicenced-generation-amount” EPİAŞ Şeffaflık API web servisleri kullanılmıştır. 2000-2022 yılları arasındaki geçmiş elektrik üretim verileri ile kurulu güç ve elektrik tüketim verileri ise TEİAŞ’ın elektrik üretim-iletim istatistikleri ve Yük Tevzi Bilgi Sistemi’nden alınmıştır. Barajlı hidroelektrik santrallere gelen su miktarının hesaplanmasında TEİAŞ Günlük Su Durumu Raporları kullanılmıştır.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri için elektrik üretim verileri, ENTSO-E, Eurostat ve ulusal iletim sistemi operatörlerinin veri setlerini bir araya getiren Ember’in European Electricity Review 2024 raporundan alınmıştır. Daha fazla ayrıntı için lütfen Ember’in European Electricity Review 2024 raporuna göz atınız. Türkiye hariç AB üyesi olmayan ülkelere ait veriler Ember’in küresel yıllık veri setinden alınmıştır. Bu veri seti hakkında daha fazla bilgi için lütfen Ember’in web sayfasını ziyaret ediniz.
Türkiye’nin kömür ithalat faturası için veri kaynağı resmi istatistik kurumu TÜİK iken, menşe ülkelere göre kömür ithalatı verileri Kpler’den alınmıştır.
Teşekkür
Metnin içeriğine katkıda bulunan Ufuk Alparslan, İngilizce çevirisini gözden geçiren Eva Mbengue, Rosamond Hutt’a ve Alison Candlin’e ve veri görselleştirme konusundaki değerli katkıları için Reynaldo Dizon’a teşekkür ederiz.